TÜRK KÜLTÜRÜNÜN OLMAZSA OLMAZI ÇAY!
17 EKİM 2025
TÜRK KÜLTÜRÜNÜN OLMAZSA OLMAZI ÇAY!
Çay binlerce yıldır insan kültürünün bir parçası olmuştur ve bugün birçok ülkede temel bir içecek olmaya devam etmektedir. Özellikle ülkemizde tiryakilik seviyesinde olan çay, tüketicilerin vazgeçilmezi olarak nitelendirilebilir.
Çay bitkisinden, işlenme şekline göre çeşitli çay türleri elde edilir: yeşil çay, siyah çay, oolong çay ve beyaz çay. Yeşil çay, taze yaprakların ısıl işlem, kıvırma ve kurutulmasıyla üretilirken; siyah çay üretiminde soldurma, kıvırma, oksidasyon ve kurutma işlemleri uygulanır. Oolong çayda oksidasyon süresi siyah çaya göre daha kısadır. Beyaz çay ise minimal işlem görmesi ve yalnızca tomurcuk ile genç yaprakların kullanılmasıyla diğer çaylardan ayrılır. (1).
ÇAY VE SAĞLIK ÜZERİNE FAYDALARI!
Doğal bir bitki olarak çayın temel bileşenleri çay polifenolleri, amino asitler, alkaloidler, şekerler, proteinler, pektin, aromatik maddeler, enzimler ve organik asitlerdir.
Çay polifenollerinin antioksidan, anti-inflamatuvar, anti-kardiyovasküler hastalık, anti-obezite, anti-diyabetik ve buna benzer özellikler gösterdiği çalışmalarda kanıtlanmıştır. Ayrıca zararlı serbest radikalleri nötralize ederek ve vücuttaki enzimlerin işlevini kontrol ederek çeşitli rahatsızlıkları önleme ve tedavi etme yeteneğine sahip olduğu belirtilmiştir. (2).
Çaydaki amino asitler önemli biyolojik aktiviteye sahiptir ve çeşitli fizyolojik işlevleri düzenleyebilir. Özellikle sinir yorgunluğunu hafifletebilir, hafızayı iyileştirebilir, beyin damarlarını koruyabilir ve Parkinson hastalığı ve Alzheimer hastalığı ile ilişkili nörotoksin hasarı üzerinde potansiyel nöroprotektif etkilere sahip olabilir. (3).
Çayın diyabet karşıtı mekanizmasına bakıldığında insülin etkisini güçlendirmeyi, insülin direncini iyileştirmeyi, pankreas β hücrelerini korumayı, serbest radikalleri ortadan kaldırmayı, iltihabı hafifletmeyi sağladığı gösterilmiştir. (4).
ÇAY İÇİNDEKİ MADDE: KAFEİN!
Çaydaki başlıca alkaloid kafeindir; suda kolayca çözünür ve çay tadı oluşturmada önemli bir maddedir. Bilimsel araştırma sonuçları, çay alkaloidlerinin dolaşım, solunum, sindirim, endokrin ve metabolik sistemler ile merkezi sinir sistemi dahil olmak üzere fizyolojik süreçler üzerinde yararlı etkilere sahip olabileceğini desteklemektedir.
Ancak kafein ve diğer çay alkaloidlerinin aşırı alımı, çarpıntı, titreme, gastrointestinal fizyolojik işlev bozukluğu ve yüksek tansiyon gibi yan etkilere neden olabildiği gibi, aynı zamanda anksiyete, uykusuzluk ve merkezi sinir sisteminin diğer klinik reaksiyonlarına da yol açabilir. (5).
ÇAY VE RİSK!
Çay tüketiminin potansiyel güvenlik sorunları esas olarak ağır metal kirliliği, pestisit kalıntıları, fermantasyon ve depolama sırasında üretilen mikrobiyal kontaminasyon, büyük dozlarda toksik biyolojik olarak aktif bileşenler ve demir emiliminin inhibisyonunu içerir.
TÜM BU BİLGİLER IŞIĞINDA GÜNLÜK ÇAY TÜKETİMİ 5 FİNCAN ÜZERİNDE OLMAMALIDIR. ÖZEL DURUM VE HASTALIKLARDA ÇAY TÜKETİMİ SINIRLANDIRILMALIDIR. BESLENME UZMANI MÜDAHALESİYLE GÜNLÜK ÇAY TÜKETİM MİKTARINA DİKKAT EDİLEREK AYARLANMIŞ DİYETLER İLE SAĞLIKLI BİR YAŞAM SÜRDÜRÜLEBİLİR.
UZMAN DİYETİSYEN AYŞENUR FİŞEK
DİYETİSYEN MELTEM TORTOP
KAYNAKLAR
1- Mao, J.T. (2013). White Tea: The Plants, Processing, Manufacturing, and Potential Health Benefits. In: Tea in Health and Disease Prevention, Edited by V.R. Preedy, London, England, 33-40p
2- Luo, Q., Luo, L., Zhao, J., Wang, Y., & Luo, H. (2024). Biological potential and mechanisms of Tea's bioactive compounds: An Updated review. Journal of advanced research, 65, 345–363.
3- Deb S, Dutta A, Phukan BC, et al. Neuroprotective attributes of L-theanine, a bioactive amino acid of tea, and its potential role in Parkinson’s disease therapeutics. Neurochem Int 2019; 129:104478.
4- Meng J-M, Cao S-Y, Wei X-L, et al. Effects and Mechanisms of Tea for the Prevention and Management of Dia betes Mellitus and Diabetic Complications: An Updated Review. Antioxidants (Basel, Switzerland) 2019;8(6):170.
5- Luca VS, Stan A-M, Trifan A, Miron A, Aprotosoaie AC. CATECHINS PROFILE, CAFFEINE CONTENT AND ANTIOXIDANT ACTIVITY OF CAMELL. Rev Med Chir Soc Med Nat Iasi 2016;120(2):457–63.